عرضه اولیه – هر آنچه که در مورد عرضه اولیه باید بدانیم – بخش اول

بازار سرمایه یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور است که نقش مهمی در جذب پس‌اندازها و منابع مالی کوچک مردم و تخصیص‌دهی آن‌ها در جهت تامین مالی طرح‌های بزرگ اقتصادی دارد. رشد اقتصادی، توسعه رفاه، عدالت اجتماعی و گسترش ساز وکارهای تامین مالی همگی وابسته به رشد بازار سرمایه هستند. به همین دلیل ورود شرکت‌ها به بورس با کمک به رشد بازار سرمایه منجر به تعالی شرکت‌ها در فضای رقابتی موجود می‌شود. یکی از مواردی که برای سرمایه‌گذاران تازه وارد بورس همواره جذابیت داشته است، عرضه اولیه سهام (Initial Public Offerings) شرکت‌ها در بورس است. عرضه اولیه در بیشتر موارد سودآور است. عرضه عمومی به فرآیند عرضه اوراق بهادار به سرمایه‌گذاران در سطح وسیع گفته می‌شود. به اولین فروش عمومی سهام و اوراق بهادار توسط یک شرکت خصوصی به عموم مردم، عرضه عمومی اولیه (IPO) گفته می‌شود،که در پی آن شرکت به یک شرکت عمومی تبدیل خواهد شد. که در بازار بورس ایران اصطلاحا و به اختصار از عبارت عرضه اولیه استفاده می‌شود.

عرضه اولیه اوراق بهادار، با وجود اهمیت و مزایای متعددی که برای ناشران اوراق بهادار به همراه خواهد داشت، در صورتی که بدون اطلاع از شرایط بازار و سرمایه‌گذاران بالقوه انجام گیرد یا اوراق بهادار در زمان مناسب منتشر شوند، می‌تواند عواقب ناخوشایندی برای شرکت به همراه داشته باشد.

سود مالی در قالب افزایش سرمایه، بارزترین مزیت عرضه اولیه برای ناشران اوراق بهادار است.صاحبان شرکت‌ها و کارآفرینان با عرضه سهام شرکت خود برای اولین بار در بازار سرمایه می‌توانند اعتبار و سرمایه‌ مالی قابل‌توجهی به دست آورند. این سرمایه را می‌توان صرف تامین بودجه لازم برای انجام کارهای تحقیق و توسعه (R&D)، هزینه‌های صندوق سرمایه یا حتی پرداخت بدهی‌های موجود کرد. البته سرمایه‌گذاران نیز با افزایش قیمت سهام شرکت در این سود اخذ شده مشارکت می‌یابند.

عرضه اولیه فرآیندی زمان‌بر و پر هزینه است، به همین دلیل شرکت‌ها باید با به کارگیری روش‌های کارآمد و بهره‌گیری از خدمات نهادهای مرتبط به بازار سرمایه، اقدام به ارزش‌گذاری منصفانه اوراق بهادار کنند تا با جذب سرمایه‌گذاران جدید، فرصت‌های سودآوری بیشتری را بر سرمایه‌گذاران موجود و گسترش نقدینگی را فراهم‌ آورند. یکی از مزیت‌های عرضه اولیه اوراق بهادار، افزایش آگاهی عمومی نسبت به شرکت است. اغلب عرضه اولیه با تبلیغ زیاد همراه است. در واقع شرکت‌ها از طریق تبلیغ محصولات خود را به گروه جدیدی از مشتریان بالقوه معرفی می‌کند، این امر منجر به افزایش قیمت سهام در بازار می‌شود. عرضه عمومی اوراق بهادار به شرکت‌ها فرصت جذب سرمایه به منظور توسعه سازمانی، مدرن‌سازی تجهیزات تولید، اجرای پروژه‌های بزرگ و گسترش مالکیت و دارایی را می‌دهد.

ارزش‌گذاری اوراق بهادار در عرضه‌های عمومی توسط سرمایه‌گذاران حقیقی و صاحب‌نظران اقتصادی در شرکت‌های تامین سرمایه انجام می‌شود. این امر باعث می‌شود که سرمایه‌داران از ارزش واقعی هر سهم خود اطلاع یابند.

عرضه اولیه، نیازمند تجزیه و تحلیل کامل مدل کسب‌وکار شرکت است. به منظور ارزیابی کارایی شرکت لازم است هر گونه تغییرات داخلی اعم از اصلاح ساختار سازمانی، انتخاب کارکنان کلیدی، بهبود گزارش‌دهی و کنترل‌های داخلی و خارجی قبل از عرضه اولیه اعمال شود. با توجه به مزایای فرآیند عرضه اولیه برای هر شرکت، اغلب ناشران اوراق بهادار سعی در فراهم کردن شرایط لازم برای پذیرش، بازاریابی، توزیع سهام و سایر فعالیت‌های مرتبط به بهترین شیوه دارند.

عرضه اولیه به روش ثبت سفارش (بوک بیلدینگ)

به طور کلی روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ، روشی است که در آن شرکت‌ها از طریق بازاریابی و جمع‌آوری درخواست‌های خرید قیمت اوراق بهادار صادر شده را تعیین می‌کند. در واقع قیمت تعیین شده بر اساس پیشنهادات دریافت شده است. در این روش، قیمت بر اساس تقاضای واقعی برای هر سهم در سطوح قیمت مختلف در بازار تعیین می‌شود. روش ثبت سفارش یک روش رایج در کشورهای توسعه یافته است. اخیرا بازارهای نوظهور در کشورهای توسعه یافته نیز از روش ثبت سفارش استفاده می‌کنند.
همان‌گونه که در قبلا ذکر شد، شرکت‌ها به هنگام جمع‌آوری پول برای انجام فعالیت‌های تجاری گسترده‌تر از روش عرضه عمومی استفاده می‌کنند. در روش عرضه اولیه، شرکت برای سهام منتشر شده خود قیمت ثابتی را ارائه می‌دهد یا محدوده قیمت مشخص‌شده‌ای را پیشنهاد می‌دهد، سپس سرمایه‌گذاران در مورد قیمت واقعی سهام تصمیم‌گیری می‌کنند. به این روش پیشنهاد قیمت سهام از طریق ارائه محدوده‌ی قیمت، روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ گفته می‌شود.
در واقع در روش ثبت سفارش، فرآیند کشف قیمت در برگیرنده‌ی تولید و ثبت تقاضای سرمایه‌گذار برای سهام قبل از رسیدن به قیمت تعیین شده است که منجر به راضی کردن شرکت و بازار می‌شود. این روش یکی از کارآمدترین روش‌ها برای قیمت‌گذاری اوراق بهادار است.

فرآیند بوک بیلدینگ

• شرکت صادرکننده به کمک یک شرکت تامین سرمایه محدوده قیمت مطمئنه برای فروش را تعیین می‌کند،تعیین قیمت اوراق بهادار در عرضه اولیه بر اساس بررسی‌های اولیه، قیمت پایه و محدوده قیمت مجاز صورت می‌گیرد. سپس امیدنامه اولیه‌ی آماده شده را به نهادهای سرمایه‌گذار ارسال می‌کند.

• به مدت دو الی سه هفته از طریق مجموعه‌ای از فعالیت‌های تبلیغاتی از سرمایه‌گذاران، تاجران، مدیران صندوق‌های مالی خواسته می‌شود تا سفارش خرید خود که شامل تعداد سهام قیمت پیشنهادی برای سهام است را ارسال کنند.

• سپس شرکت تامین سرمایه بر اساس سفارش‌های دریافت شده، فهرستی از قیمت‌های پیشنهادی را تهیه می‌کند و تقاضاهای جمع‌اوری شده بر اساس منحنی تقاضای سهام مورد ارزیابی کلی قرار می‌گیرد. کارفرما اطلاعات به دست‌آمده را تجزیه و تحلیل می‌کند، سپس میانگین قیمت به دست آمده را به عنوان قیمت نهایی مشخص می‌کند. در واقع قیمت تعیین شده بر اساس چارچوب خاصی تعیین نمی‌شود، بلکه تنها بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده قیمت نهایی تعیین می‌گردد.

• شرکت ناشر مستلزم است تمام کلیات و جزیئات پیشنهادات ارائه شده را اعلام کند تا شفافیت زیر سوال نرود.

• معمولا سرمایه گذار نهادی که بیشترین تعداد سفارش را ارائه کرده است، بیشترین تعداد واگذاری سهام با قیمت تعیین شده را به خود اختصاص می‌دهد.

همان‌گونه که گفته شد، در روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ دیگر نیاز نیست که خریداران در یک لحظه سفارش را وارد سیستم کنند، هم‌چنین نوبت ارسال سفارش نیز اهمیت ندارد. در روش بوک بیلدینگ یک بازه‌ی زمانی مشخص برای ثبت سفارش در نظر گرفته می‌شود برای مثال 9 صبح تا 11:30. برای هر سهم کف قیمت و سقف قیمت تعیین می‌شود. شما می‌توانید در این محدوده قیمت، قیمت پیشنهادی خود را تعیین کنید برای مثال از 150 تا 185 تومان. معمولا قیمت پیشنهادی از کف قیمت 10 درصد بالاتر است. برای هر کد معاملاتی حداکثر تعداد سهام قابل خرید اعلام می‌شود، مثلا 100 سهم به ازای هر کد معاملاتی. پس از دوره زمانی مشخص شده، سفارشات دریافت شده از طریق سامانه معاملاتی بورس مورد پردازش قرار می‌گیرد. احتمال می‌رود سرمایه‌گذارانی که قیمت پیشنهادی بالاتری داشته‌اند، بتوانند سهام بیشتری را خریداری کنند. به همین دلیل اغلب خریداران بالاترین قیمت نزدیک به سقف قیمت را ارسال می‌کنند.
معمولا تازه واردان به بورس، با نحوه خرید عرضه اولیه آشنایی چندانی ندارند. خرید سهام در عرضه اولیه برای عموم آزاد است، برای انجام این کار تنها به کد بورسی نیاز داریم. در بخش قبلی روش دریافت کد بورسی توضیح داده شده است. باور عموم بر این است که اغلب خرید عرضه اولیه منجر به سود می‌شود، به همین دلیل به تازه‌واردان دنیای بورس پیشنهاد می‌شود که برای اولین تجربه خرید عرضه اولیه را از دست ندهند.

خرید عرضه اولیه

معمولا شرکت‌های ناشر عرضه اولیه، موظفند 48 ساعت قبل از عرضه اولیه اطلاعیه‌های مربوطه را در سایت سازمان بورس منتشر کنند. در این آگهی باید اطلاعات جامع شامل تاریخ عرضه، محدوده قیمت (کف قیمت و سقف قیمت)، حداکثر تعداد سهام قابل سفارش مشخص شده است. معمولا معاملات در یک بازه زمانی دو ساعته صورت می‌گیرد. در این دو ساعت بدون در نظر گرفتن اولویت زمانی درخواست‌های متقاضیان ثبت می‌شود. پس از پایان زمان اعلام شده به هر متقاضی با توجه به قیمت پیشنهادی و حداکثر تعداد سهام، سهم سفارش ثبت شده تخصیص داده می‌شود.
در حالت کلی تعداد عرضه‌های اولیه در سال محدود است. به همین دلیل لازم است برای اطلاع از عرضه‌های اولیه مرتبا اخبار بورس را پیگیری کنید. البته اغلب کارگزاری‌ها از طریق رسانه‌های اجتماعی به مشتریان خود در مورد عرضه‌های اولیه در انتظار اجرا اطلاع می‌دهند. امکان خرید عرضه اولیه به صورت آنلاین و آفلاین برای سرمایه‌گذاران فراهم شده است.
در روش آنلاین خریدار در زمان تعیین شده در اطلاعیه وارد سامانه معاملاتی می‌شود و اقدام به خرید تعداد سهام دلخواه در محدوده قیمت مجاز می‌کند. در روش آفلاین برای افرادی که دسترسی به سامانه معاملاتی آنلاین ندارند، این امکان فراهم شده است که سرمایه‌گذار قیمت و تعداد سهام مورد نظر خود را به کارگزار اعلام می‌کند تا کارگزار برای خرید عرضه اولیه اقدام کند. باید توجه داشت که قیمت و تعداد سهام بر اساس اطلاعات منتشر شده در آگهی عرضه اولیه وارد شود.

طرفین حاضر در روند ثبت سفارش عبارتند از :

• شرکت
• شرکت تامین‌کننده سرمایه
• نهادهای مالی حقیقی
روش ثبت سفارش در ارزیابی ارزش واقعی اسناد ارائه شده تاثیر چشمگیری دارد، در واقع اعتبار شرکت از دید مردم را مشخص می‌کند. در روش ثبت سفارش ناشر باید الزامات قانونی برای افشای اطلاعات را رعایت کند. معمولا روش ثبت سفارش به گروه خاصی از سرمایه‌گذاران محدود می‌شود. در صورتی که از سرمایه‌گذاران خرد برای مشارکت در ثبت دعوت شود، باید سهام را به قیمت نهایی خریداری کنند، چون در فرآیند کشف قیمت مشارکت نداشته‌اند. معمولا سفارش‌ها قبل از پایان دوره قابلیت اصلاح را دارند. پس از اتمام دوره‌ کشف قیمت، سفارش‌های دریافت شده بر اساس معیارهای خاصی باید مورد ارزیابی قرار گیرد. سفارش‌هایی که زیر قیمت تعیین شده باشند، سهام تخصیص داده نمی‌شود.